To "Πνεύμα που πενθεί”

Aρχείο της ΕΡΤ: Από δω και πέρα τι;

της Πατρίτσιας Καλαφατά 

Γιάννης Τσαρούχης, “Πνεύμα που πενθεί”

ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ενθέματα

Να αρχίσω αντίστροφα. Με το συμπέρασμα, με την πρόταση που επικάθεται σαν ίζημα τον τελευταίο καιρό, στη δική μου αντίληψη τουλάχιστον: Δεν υπάρχουν πια αυτονόητα. Δεν υπάρχει πια ένα μίνιμουμ παραδοχών, ένα μίνιμουμ βεβαιοτήτων όπου μπορούμε να ακουμπήσουμε ως σύνολο κοινωνικό, χωρίς να τις επαναδιαπραγματευόμαστε κάθε τρεις και λίγο. Ποιος θα το φανταζόταν, π.χ., ότι μέσα σε μία νύχτα δεν θα είχαμε δημόσια ραδιοτηλεόραση — κάτι αυτονόητο εδώ και περίπου πενήντα χρόνια; Ποιος θα το φανταζόταν ότι –με όλες τις κακοδαιμονίες της– η ΕΡΤ θα έκλεινε με τον βίαιο τρόπο που έκλεισε και το μαύρο θα κατέκλυζε τις οθόνες αλλά και τις σκέψεις μας;

Πάντως εγώ όχι. Δεν το φανταζόμουν. Αν κάποιος μου έλεγε τα δύο τελευταία χρόνια που εργάστηκα ως συμβασιούχος στο Μουσείο/Αρχείο της ΕΡΤ (είχα προσληφθεί με ΑΣΕΠ το 2011 και η σύμβασή μου έληξε τον Μάρτιο) ότι αυτή θα ήταν η κατάληξη των πραγμάτων, θα τον κατέτασσα στους κινδυνολόγους και πεσιμιστές. Και το έχω κάνει, το ομολογώ. Να ’μαστε, λοιπόν, δύο χρόνια μετά, να μιλάμε για τα αυτονόητα. Για το πόσο σημαντικό είναι το Αρχείο της ΕΡΤ και το πως πρέπει να διασφαλιστεί με κάθε τρόπο η συνέχιση της εύρυθμης λειτουργίας του, αλλά και η ιδιότητά του ως δημόσιου αγαθού. Περίεργοι καιροί… Σαστίζεις. Κι «όποιος δεν φοβάται το πρόσωπο του τέρατος πάει να πει ότι του μοιάζει» (Μ. Χατζιδάκις, από τα Σχόλια του Τρίτου).

«Η ζωή μας όλη». Γράφει σε κείμενό της η δημοσιογράφος Ρένα Θεολογίδου, γνωστή από τη σειρά «Ριμέικ», κλονισμένη κι αυτή λίγες μέρες μετά την εξαέρωση των αυτονόητων: «Άλλοι λένε ότι η μεγάλη περιουσία της ΕΡΤ είναι τα οικόπεδά της. Καλά είναι και τα οικόπεδα. Κεντρικά και κατάφυτα. Αλλά για μένα η μεγάλη περιουσία της ΕΡΤ είναι ότι η εικόνα της αφηγείται τη ζωή μας… Μάλλον όχι. Δεν την αφηγείται Είναι η ζωή μας όλη». Υπονοώντας με αυτό τη μεγάλη αξία του Αρχείου της ΕΡΤ, που, μέσα από το καταγεγραμμένο ραδιοτηλεοπτικό υλικό (βασικός τροφοδότης του αρχείου υπήρξε το πρόγραμμα της πρώην πλέον ΕΡΤ) και τα ιστορικά τεκμήρια που διασώζει αφηγείται με ήχο και εικόνα όλη τη σύγχρονη ιστορία μας, τις μεγάλες και τις μικρές στιγμές μας.

Ναι, στο τεράστιο Αρχείο της ΕΡΤ, το οποίο συγκεντρώνει πάνω από το 70% του ελληνικού οπτικοακουστικού υλικού (χιλιάδες μέτρα φιλμ, βιντεοταινίες, φωτογραφίες, έντυπο και ηχητικό υλικό), αποτυπώνεται η ζωή μας όλη: από την παλαιότερη εικόνα που χρονολογείται αρχές του 1900 έως την αποφώνηση της Έλλης Στάη στο τελευταίο δελτίο ειδήσεων της δημόσιας τηλεόρασης… Ενδιαμέσως, η διαδρομή περιλαμβάνει εικόνες από τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη χούντα των συνταγματαρχών, τη ζωντανή μαρτυρία του Ελύτη, του Σεφέρη και του Ρίτσου, αλλά και σπάνιο υλικό από τα πρώτα δέκα χρόνια λειτουργίας της τηλεόρασης, με επεισόδια από σίριαλ θρυλικά που μας γαλούχησαν στη χαμηλόφωνη αισθητική του ασπρόμαυρου. Αυτό είναι το Αρχείο της ΕΡΤ: η αντανάκλασή μας καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, με τα καλά μας και τα κακά μας: με στιγμιότυπα από τις ανεκδιήγητης αισθητικής γιορτές «πολεμικής αρετής» της χούντας στο Καλλιμάρμαρο, αλλά και με τον Ελύτη να μιλάει λίγο μετά το Νόμπελ στο «Μονόγραμμα» του Σγουράκη, ή με τη με τη φυματική γοητεία της Μάρμως στους «Πανθέους» και το Γιουσουφάκι να κλέβει την παράσταση στο «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται».

Ζητείται άμεση επανεκκίνηση. Οι βάσεις για ένα πρόγραμμα διάσωσης και καταγραφής του μεγαλύτερου οπτικοακουστικού αρχείου της χώρας τέθηκαν το 1995, το 2004 ξεκίνησε το έργο της συντήρησης και ψηφιοποίησης, ενώ από το 2009 μεγάλο μέρος του ψηφιοποιημένου αρχείου ήταν προσβάσιμο μέσω της ιστοσελίδας του, που πλέον είναι ανενεργή, αντανακλώντας θλιβερά το μαύρο της οθόνης. Η προσβασιμότητα μέσω διαδικτύου είχε αυξήσει σημαντικά το ενδιαφέρον για το αρχείο, που τα δύο τελευταία χρόνια έφτασε να ικανοποιεί καθημερινά δεκάδες αιτήματα (σχολείων, ιδρυμάτων, μεταπτυχιακών φοιτητών κτλ.) για δωρεάν παροχή υλικού.

Μέχρι στιγμής έχει ψηφιοποιηθεί και τεκμηριωθεί το 5% αυτού του τεράστιου αρχειακού αποθέματος. Είναι αυταπόδεικτη η ανάγκη το αρχείο να συνεχίσει το έργο του, με εγγυημένη την ποιότητα των εργασιών και την επαρκή στελέχωσή του με εξειδικευμένο προσωπικό, ως οργανικό μέλος του δημόσιου ραδιοτηλεοπτικού φορέα. Γιατί δεν νοείται δημόσιος ραδιοτηλεοπτικός φορέας χωρίς αρχείο: συγκοινωνούντα δοχεία είναι και το ένα αποτελεί βασικό τροφοδότη του άλλου.

Και κάτι ακόμα γι’ αυτούς που ανησυχούν για την ασφάλεια και διαφύλαξη του αρχείου αυτές τις δύσκολες μέρες. Το αρχείο δεν κινδυνεύει, περιφρουρείται (συγκινητικά, έχω να πω) από τους εργαζόμενους (ανεξαρτήτως βαθμίδας) νυχθημερόν. Αν κινδυνεύει από κάτι είναι νοοτροπίες προκρούστειες και ισοπεδωτικές, οριζόντιων περικοπών και απαξίωσης γενικής. Πράγματα αυτονόητα λέω, αλλά καλό είναι στις εποχές που ζούμε να τα ξαναλέμε για να τα εμπεδώσουμε.

Πολύ θα ήθελα τελειώνοντας να σας παραπέμψω στην ιστοσελίδα του αρχείου, για περιήγηση στους «θησαυρούς» του, στις εκπομπές όπου ο Χατζιδάκις, ο Κουν, ο Ρίτσος ή ο Τσαρούχης μιλούν για πολιτισμό και ευφραίνουν τη σκέψη σου. Δυστυχώς όμως το σάιτ δεν λειτουργεί. Κι είναι τόσο παρηγορητικός σε τέτοιους δύσκολους καιρούς ο λόγος τους…

Η Πατρίτσια Καλαφατά είναι φιλόλογος